پیشگفتار

سازمان‌های مردم‌نهاد یا سازمان‌های غیر دولتی، نهادهای مردمی هستند که در بستر جامعه مدنی و برای توانمند‌سازی اقشار آسیب‌پذیر و نیازمند کمک، نهادینه کردن دموکراسی، آزادی و حقوق بشر در جامعه، پا به عرصه فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، زیست‌محیطی و.... گذاشته‌اند.

سازمان‌های مردم‌نهاد همراه با سازمان اجتماعی و تشکل‌های مردمی موجود در آن اجزای اصلی ساختار یک جامعه مدنی را تشکیل می‌دهند. سازمان‌های مردم‌نهاد در عین حال که وسیله پیشرفت جامعه مدنی هستند محیط لازم برای کار مؤثر کلیه تشکل‌های مردمی درون جامعه‌ای را نیز فراهم می‌کنند. به این لحاظ آمادگی سازمان‌های مردم‌نهاد برای کار در جامعه‌ای معین به عنوان یکی از عوامل ارزیابی درجه گسترش جامعه مدنی در آن جامعه در نظر گرفته می‌شود.

بسیاری استدلال می‌کنند که اگر سازمان‌های مردم‌نهاد در جستجوی تأثیری مثبت و برتر بر فرایند پیشرفت جامعه مدنی هستند، باید به جای مقابله با دولت، کوشش کنند که همکاری‌شان با دولت را افزایش دهند. به عبارت دیگر این استدلال مبتنی بر این باور است که سازمان‌های مردم‌نهاد از طریق به کارگیری سیاست همکاری و مشارکت می‌توانند بر رفتار دولت به نفع جامعه مدنی تأثیر بگذارند و دولت‌ها را به سمت دموکراتیزه‌تر شدن سوق دهند.

بنابراین می‌توان گفت که سازمان‌های مردم‌نهاد در جامعه مدنی به نوعی نقش ضربه‌گیر را ایفا می‌کنند و فضای بین دولت و مردم را پر می‌کنند و به عنوان عوامل اثرگذار در امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه مدرن، نقش بسیار ارزنده‌ای را ایفا می‌کنند. سازمان‌های مردم‌نهاد در ارتقای سرمایه اجتماعی در تقویت دموکراسی و نیز در توانمندسازی و فرهنگ‌سازی در جامعه و شناختن و ریشه‌یابی مسائل اجتماعی و ارائه راه‌های عملی برای رفع کاستی‌ها و کمبودها، مسئولیت و نقش مؤثر و کارآمدی به عهده دارند و تجربه نشان می‌دهد که در اجرای این مسئولیت و در ایفای نقش مورد انتظار موفقیت‌های چشمگیری داشته‌اند. سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند با تقویت خودباوری و ایجاد انگیزش در میان اقشار مختلف اجتماعی و به کارگیری توان بالقوه نیروی کارآمد این اقشار برانگیخته شده، مانع از به هدر رفتن استعدادها شوند. تجربه‌های جهانی نمایانگر این است که سازمان‌های مردم‌نهاد با ایفای نقش نظارتی، جذب و هدایت منابع مادی و انسانی و سازماندهی و بسیج و هدایت نیروهای انسانی، می‌توانند بهترین و مناسب‌ترین الگوی بازنمایی مشارکت سازمان یافته اجتماعی و مردمی باشند و نقش بی‌بدیلی در نهادینه‌سازی آزادی و آرمان‌های حقوق بشر جهانی و دستیابی به عدالت و رفاه اجتماعی در جوامع در حال توسعه باشند.

کتاب پیش رو از شش فصل تشکیل شده است. در فصل اول به بررسی و واکاوی معانی و تعاریف سازمان‌های مردم نهاد که از سوی اندیشمندان علوم اجتماعی و نهادهای تأثیرگذار اجتماعی ارائه شده است و همچنین تاریخچه ظهور و شکل‌گیری سازمان‌های مردم‌نهاد و عوامل مؤثر بر پیدایش آنها پرداخته می‌شود و انواع این سازمان‌ها و جهت‌گیری‌های آنها بیان می‌شود. در فصل دوم، اهداف و روند فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد مورد بررسی واقع می‌شود.

در ادامه و در فصل سوم، نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در برنامه‌های فقرزدایی روستایی و کمک به توسعه کشاورزی و توسعه پایدار روستاها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در فصل چهارم اهمیت بی‌بدیل سازمان‌های مردم‌نهاد در مشارکت اجتماعی و گسترش دموکراسی مشارکتی و عدالت اجتماعی واکاوی می‌گردد. در فصل پنجم به موضوع بسیار مهم جهانی شدن و ضرورت و اهمیت سازمان‌های مردم‌نهاد داخلی در این ارتباط، پرداخته می‌شود و در انتها یعنی فصل ششم تعدادی از سازمان‌های معروف مردم‌نهاد داخل و خارج از کشور و همچنین چند سازمان مردم‌نهاد بین‌المللی معرفی می‌شود.

محمد حیدرپورکلیدسر 

فاطمه حیدرپورکلیدسر  

تابستان 1401