یادداشت مؤلف

به نام مهندس هستی، از ابتدای ابتدا، از نیستی تا هستی، از نقطه تا حجم، از طرح تا نقش.

سپاس خداوندی را که نقش را به ما آموخت تا رساترین احساس را که همان شکر اوست به تصویر کشیم. او زیباست و هر چه از اوست زیبا و دوست داشتنی.

سواد بصری توانایی بوجود آوردن و فهمیدن تصاویر است یعنی افزایش هوش و آگاهی بصری. دانش بصری به ما کمک می کند تا آنچه را می بینیم، بهتر ببینیم و آنچه را می دانیم، بهتر بدانیم.

در عنوان کتاب، استفاده از واژه های سواد و بصر در کنار هم، هدفمندانه و با ظرافت خاصی انتخاب گردیده است. بدان معنا که بیننده، یک پیام بصری یا تصویری را می بایست با معرفت و شعور مبتنی بر اساس مبانی هنرهای تجسّمی– بصری، تجزیه و تحلیل نماید و این نیاز به کسب دانش و شناخت هنر بصری و تجربه داشته تا در تفسیر تصویر دچار اشتباه نگردد.

هدف از فراگیری سواد بصری،اصول و مبانی هنرهای تجسّمی، عبارت است از به وجود آوردن یک سیستم ابتدایی برای یادگیری تشخیص ساختن و فهم پیامهای بصری یا تصویری ، به طوری که برای همۀ مردم کم و بیش دریافتنی باشد و نه اینکه فقط عدۀ خاصی نظیر طراحان ، هنرمندان و زیباشناسان قادر به درک آن باشند. همانطور که یک سخنور با رعایت قواعد زبان، آزادی خود را در نحوۀ بیان سلب شده نمی بیند، یک تصویرگر نیز با دانستن و به کار بردن الفبا و قواعد مربوط به شیوۀ بیان تصویری ، دچار محدودیت
نمی شود. از این رو این کتاب راهنمایی است برای بیان و ارتباط بصری، که کلیۀ اجزای تشکیل دهندۀ پدیده های تجسّمی – بصری و وجوه مشترک آثار آن را مورد بررسی قرار می دهد.

در این کتاب، علاوه بر آنچه در متن آمده، با تکیه و تأکید بر روی منابع تصویری رنگی در یک لوح فشرده (DVD)، بهمراه گزیده ای از تمرینها و نمونه های تصویری و تجسّمی متنوع انجام شده توسط دانشجویان رشته های طراحی، معماری و هنر در کلاسهای مربوطه، به معرفی عناصر اولیۀ تجسّمی، مانند: نقطه، خط و ... و همچنین اصول و قواعد حاکم بر کیفیّات بصری از جمله: ریتم، حرکت، هماهنگی و ... که درایجاد و ابداع ترکیبات هنری سهمی عمده دارند پرداخته شده است، تا آنکه چشم انداز وسیعتری را به پهن دشت هنرهای تجسّمی بگشاید.

با توجه به تجربیات و ما حصل تدریس در دانشگاههای دولتی و آزاد، فرصتی فراهم شد تا بتوانم بر مبنای سرفصل های مصوب دانشگاه جامع علمی– کاربردی در دروس مبانی هنرهای تجسّمی و گرافیک هنری در مقاطع کارشناسی و کاردانی، این کتاب را با زبانی ساده، تهیه و تدوین نمایم، باشد که مورد استفاده و مقبول دانش پژوهان رشته های فنی مهندسی و هنر قرار گیرد.

امید است با راهنمایی ها و پیشنهادات شما فرهیختگان و هنرمندان، در رفع نواقص و تکمیل و ویرایش این اثر در چاپ های بعدی کوشا باشم.

بر خود فرض می دانم از جناب آقای باقر غلامی کلیشمی که در تدوین این مجموعه منشاء اثر بوده اند، تشکر و قدردانی نمایم. و همچنین زحمات همکار هنرمند و فرهیخته، جناب آقای مهندس عظیم اسحقی که ویرایش فنی و آماده سازی کتاب را بر عهده داشتند نیز شایستۀ سپاسگزاری است .

به امید آنکه در جامعۀ هنری ، نظام آموزشی با همت تمامی فرهیختگان و پژوهندگان، ساختار آموزش سواد بصری را دستور کار خود قرار داده تا از انسجام و نظم قابل قبولی، برخوردار گردد.

قلندران طریقت  به نیم جو نخرند                         قبای اطلس آن کس که از هنر عاری است

آنیتا بیات

پاییز 1390

Bayat_Anita@yahoo.com

پیشگفتار         ...........................................................................................................................................................................................................     11

مقدمه            .................................................................................................................................................................................................................15

عناصر اصلی بصری....................................................................................................................................................................................................    37

نقطه   .....................................................................................................................................................................................................................      41

خط   ........................................................................................................................................................................................................................     53

سطح      ........................................................................................................................................................................................................................81

حجم       ........................................................................................................................................................................................................................89

دگرگونی های عناصر بصری     .................................................................................................................................................................................       101

فراکتال      ...............................................................................................................................................................................................................     117

ترکیب‌بندی      .........................................................................................................................................................................................................      131

کادر                       ..................................................................................................................................................................................................   147

شکل و زمینه   ..........................................................................................................................................................................................................      153

بافت    .....................................................................................................................................................................................................................     159

ریتم           ................................................................................................................................................................................................................    177

تضاد           ................................................................................................................................................................................................................   189

تعادل         ..................................................................................................................................................................................................................   199

تقارن        ................................................................................................................................................................................................................      209

توازن        ...............................................................................................................................................................................................................       213

تناسب       ...............................................................................................................................................................................................................       217 

توسعه         ...............................................................................................................................................................................................................     233

رنگ             ............................................................................................................................................................................................................     237

پرسپکتیو     ..............................................................................................................................................................................................................     289

فضا           .............................................................................................................................................................................................................      305

حرکت     .................................................................................................................................................................................................................     323

نور و سایه       ...........................................................................................................................................................................................................    337

زمان          ................................................................................................................................................................................................................    355

طراحی و طراحی صنعتی        .........................................................................................................................................................................................   359    

سخن آخر      .................................................................................................................................................................................................................   407

واژه نامه ( انگلیسی- فارسی )       ................................................................................................. ..................................................................................      411

منابع و مأخذ          ........................................................................................................................................................................................................    417