دیباچه

 

ایران یعنی اقوام ایران و بی­گمان بدون شناسایی و درک هویت اقوام ایرانی، مفهوم هویت ایرانی مفهومی مبهم و انتزاعی است. سرنوشت ایران و ایرانیان طی چندین هزار سال و تا به امروز با سرنوشت اقوام مختلف و متعددی گره خورده است که هر یک هویت قومی مشخص و تعریف شده­ای داشته و دارند. موقعیت­ جغرافیایی - سیاسی ایران، موزاییک قومی ویژه­ای را پدید آورده است و این جایگاه و موقعیت در طول تاریخ، فرازها و فرودهای تمدنی فراوانی را رقم زده است. تاریخ دیرین و طولانی این سرزمین با آمد و شد جغرافیایی و استقرار سیاسی و فرهنگی اقوام مختلف همراه بوده و ساز و کارهای یکپارچگی یا گسست­های سیاسی و تمدنی با حضور و دخالت موثر نیروهای قومی متعدد تحقق پیدا کرده است.

در دوران معاصر و در سپیده­دم نهضت مشروطیت؛ انگاره­ی دولت مدرن، قومیت و ملیت را در برابر یکدیگر قرار داد و این تقابل تاکنون بر جای مانده است. مسأله قومیت­ها و تضادهای آن در ایران به ویژه در دهه­های اخیر همواره از مباحث پرمناقشه بین نخبگان و مردم بوده و هست. حکومت­ها و دولت­ها نیز به خصوص در بحث امنیت ملی دیدگاه­ها و سیاست­گذاری­های قومی متفاوت داشتند. بر این اساس، کم و بیش مطالعات و پژوهش­های قومی چندی از سوی نهادهای حکومتی و نیز از سوی دانشگاهیان صورت پذیرفته است. با توجه به اهمیت موضوع و تأثیرات تعیین کننده و گریز­ناپذیر التهابات و احساسات قومی و قوم گرایی بر سیر تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه، هنوز راه طولانی در پیش است و توجه و تلاش بیشتری مورد انتظار است. مبنای درک هویت قومی و به رسمیت شناختن هویت­های قومی، شناخت هر چه بیشتر فرهنگ و یا به عبارتی خرده­فرهنگ­های اقوام ایران است.

این واقعیتی محتوم و غیر قابل کتمان است که ایران به واقع ترکیبی از جوامع قومی با فرهنگ­های دینی و زبانی مشخص و خاص است. در دنیای امروز که پارادایم اخلاقی حاکم، پذیرش تکثرها و تفاوت­ها و نسبیت­ ارزش­ها است، شناسایی و پذیرش هویت­های قومی، نباید دیگر مسأله­ای بغرنج باشد. شهروندان می­توانند ضمن آگاهی از خویشتن­ قومی خود، نسبت به اقوام دیگر شناخت لازم را کسب کنند.

در اثر حاضر پیش از طرح مباحثی زیر عنوان فرهنگ اقوام، لازم دانسته شد که تصویری روشن­تر از هویت مهم­ترین قوم­های حاضر در ایران ارایه شود. به همین سبب بخش اول، عنوان «اقوام ایران» را به خود اختصاص داد. در نوشتار نخست این بخش، اصطلاحات رایج و پرکاربرد قوم­شناسی مورد توجه قرار می­گیرد سپس تبارشناسی اقوام ایرانی از لحاظ نژادی، زبانی، مذهبی و نیز سرگذشت تاریخی اقوام ایرانی در نوشتار دوم بررسی می­شود. در نوشتار سوم به مباحثی زیر عنوان تعامل اقوام با دنیای جدید و مدرنیته پرداخته شده و مباحث مناقشه برانگیز قومیت و ملیت و نسبت­های میان این دو در نوشتار چهارم مورد توجه قرار می­گیرد. در پایان بخش اول با توجه به اهمیت مباحث توسعه در کشورهای در حال توسعه­ای چون ایران و نقش و جایگاه فرهنگ و اقوام در فرآیندهای توسعه، نوشتاری با موضوع اقوام و توسعۀ پایدار افزوده شده است.

بخش دوم کتاب زیر عنوان «فرهنگ اقوام» هدف اصلی از نگارش این متن را پی می­گیرد. با این تأکید که زبان و معتقدات دینی و مذهبی عناصر کانونی فرهنگ اقوام هستند و به همین سبب نوشتارهای نخست و دوم به این مباحث اختصاص یافته است و به تفکیک مهم­ترین اقوام ایرانی اطلاعاتی پیرامون موضوعات فوق ارایه می­شود. نوشتار سوم این بخش به ادبیات قومی در  دو بعد گفتاری و نوشتاری می­پردارد و تجلیات فرهنگ اقوام در انواع مختلف ادبی مورد توجه و اشاره قرار می­گیرد جلوه­های ذوق هنری و زیباشناسانۀ شهروندان قومی نیز به عنوان بعد مهم دیگر فرهنگ قومی در گفتار چهارم زیر عنوان هنر قومی مورد بررسی قرار گرفته و به ویژه به دو نوع هنری مهم یعنی موسیقی و رقص­های قومی پرداخته می­شود و سرانجام در نوشتار نهایی بخش، صنایع فرهنگی و دست­آفریده­های قومی اقوام ایرانی مورد اشاره قرار می­گیرد.

با توجه به حجم و گستردگی محتوا و موضوعات، هر یک از گفتارها استعداد این را دارند که در چارچوب کتابی مستقل بررسی شوند اما با توجه به هدف اصلی و آموزشی اثر حاضر بسط موضوعات بیش از این امکان­پذیر نبود. فهرستی از پیشنهادهای پژوهشی برای استفادۀ دانشجویان و مدرسان محترم در پایان هر بخش ارایه شده است تا بر حسب علاقه و انگیزۀ پژوهشی شخصی به مطالعۀ تخصصی­تر پیرامون موضوعات مطرح شده اهتمام شود و از این طریق ادبیات پژوهشی در حوزۀ اقوام و فرهنگ اقوام را غنی­تر و فربه­تر نمایند.

وظیفۀ خود می­دانم از همۀ پژوهشگران، مولفان و مترجمانی که در تدوین این اثر از نتایج تحقیقات آنان به عنوان منبع و مأخذ استفاده نموده­ام و نیز از دوستانی که مشوق بنده در پژوهش حاضر بودند به خصوص دوست دانشمندم جناب آقای دکتر عمران حشمتی نهایت سپاس خود را تقدیم نمایم. همچنین از مدیریت و کارکنان انتشارات «ساکو» به ویژه جناب آقای دکتر غلامی که شرایط لازم و کافی در چاپ و نشر اثر حاضر را فراهم کرده­اند کمال امتنان را دارم. در پایان مستدعی است همکاران و صاحب­نظران فرهیخته و محترم، نگارنده را از نقد­های سازنده و پیشنهادات خود پیرامون این کتاب بهره­مند سازند.

محمد علی جهانبخش – تابستان 1393

کتاب فرهنگ اقوام ایران براساس سرفصل های مصوب دانشگاه جامع علمی – کاربردی تدوین شده است و دربردارنده مطالب زیر است:     

• مفهوم­شناسی قوم و قومیت
• تبارشناسی اقوام ایران
• اقوام در تعامل با دنیای جدید
• اقوام و توسعۀ پایدار
• باورها و اعتقادات قومی
• زبان و گویش­های قومی
• ادبیات گفتاری و نوشتاری اقوام ایران
• هنر قومی
• صنایع فرهنگی و دست‌آفریده‌های قومی

     

بخش نخست اقوام ایران

نوشتار نخست: مفهوم­شناسی قوم و قومیت

مقدمه...................................................... 10

مفهوم­شناسی قوم و قومیت...................... 14

قوم......................................................... 14

گروه قومی.............................................. 14

تنوع قومی............................................... 16

آگاهی قومی............................................ 17

هویت قومی............................................ 17

قومیت..................................................... 19

سیاست قومی........................................... 19

قوم­کشی.................................................. 21

ایل و قبیله .............................................. 21

 

نوشتار دوم: تبارشناسی اقوام ایران

تبارشناسی اقوام ایران............................... 24

نژاد.......................................................... 24

زبان......................................................... 27

مذهب .................................................... 31

تاریخ و جغرافیای فرهنگی اقوام ............. 34

 

نوشتار سوم: اقوام در تعامل با دنیای جدید

اقوام در تعامل با دنیای جدید.................. 40

اقوام و مدرنیته......................................... 40

اقوام و پست‌مدرنیسم .............................. 42

اقوام و فناوری­های نوین ارتباطی ........... 43

 

نوشتار چهارم: قومیت و ملیت

قومیت و ملیت ....................................... 50

 

نوشتار پنجم: اقوام و توسعۀ پایدار

اقوام و توسعۀ پایدار............................. 60

خلاصه­ و جمع­بندی................................. 65

پیشنهادهای پژوهشی................................ 68

 

بخش دوم : فرهنگ اقوام

نوشتار نخست: باورها و اعتقادات قومی

مقدمه...................................................... 72

باورها و اعتقادات قومی........................... 76

افسانه‌های اجدادی................................... 76

دین و مذهب........................................... 82

طریقت­ها و مسلک­ها............................... 82

باورهای عامیانه و خرافات قومی............. 85

 

نوشتار دوم: زبان و گویش­های قومی

زبان و گویش‌های قومی.......................... 90

تحولات در زبان­های قومی...................... 91

زبان، گویش، لهجه، ته‌لهجه..................... 94

جغرافیای گویش­ها و لهجه­های اقوام ایران.............. 95

 

نوشتار سوم: ادبیات گفتاری و نوشتاری اقوام ایران

ادبیات گفتاری و نوشتاری اقوام ایران....... 106

 

نوشتار چهارم: هنر قومی

هنر قومی................................................. 126

فهم معنای هنر قومی .............................. 126

فرهنگ موسیقایی اقوام ایران..................... 129

رقص­های فلکلریک قومی....................... 143

 

نوشتار پنجم: صنایع فرهنگی و دست‌آفریده‌های قومی

صنایع فرهنگی و دست‌آفریده‌های قومی... 152

صنایع قومی و جامعۀ مدرن.................. 154

منسوجات قومی (لباس‌ها)....................... 156

منسوجات قومی (زیراندازها و رواندازها) 163

خلاصه و جمع­بندی................................. 171

پیشنهادهای پژوهشی بخش دوم............... 174

منابع و مآخذ        176

نویسنده	محمد علی جهانبخش
ناشر	ساکو
نوبت چاپ	دوم
تاریخ چاپ	۱۳۹۶
شابک	978-600-7270-11-0
قطع کتاب	وزیری
تعداد صفحات	۱۸۳
قیمت پشت جلد	۱۳۰,۰۰۰ تومان
قیمت فروش	۱۲۰,۰۰۰ تومان
زبان کتاب	فارسی
تاریخ ثبت در سایت	۲۶ اسفند ۱۳۹۳

شما میتوانید از طریق فرم زیر نظر خود را بیان نمایید:

نام
ایمیل
نظر شما
کد امنیتی	(حروف بزرگ و کوچک یکسان است)